του Γιώργου Πισσαλίδη
Ένα 11χρονο κοκκινομάλλικο κοριτσάκι περιμένει μέχρι τις 16 Ιουνίου τους επισκέπτες του Μουσείου Γουλανδρή. Το όνομα του «Μύρτις» και είναι ένα από τα χιλιάδες ανώνυμα θύματα του μεγάλου λοιμού, που ξέσπασε το 430 π.Χ. στην Αθήνα του Πελοποννησιακού Πολέμου. Η έκθεση συμπεριλαμβάνει την ανακατασκευή του παιδικού κρανίου της Μύρτιδος από τον επίκουρο καθηγητή Ορθοδοντικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Μιχάλη Παπαγρηγοράκη.
Όλα ξεκίνησαν την περίοδο 1994- 1995 στις ανασκαφές για την δημιουργία του Μετρό στην περιοχή του Κεραμεικού. Οι αρχαιολόγοι εντοπίζουν την συνέχεια του νεκροταφείου του Κεραμεικού, όπου θάφτηκαν ο Περικλής, ο Κλεισθένης και ο Θρασύβουλος. Οι ανασκαφές φέρνουν στο φως δεκάδες τάφους. Ένας από αυτούς υπήρξε ομαδικός με 150 σωρούς Αθηναίων. Οι ανασκαφείς καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ομαδική ταφή θυμάτων από μια αιφνίδια αιτία, πιθανώς μια επιδημία. Η αταξία του ενταφιασμού και η χρονολόγηση των λίγων κτερισμάτων οδηγούν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για τον λοιμό που κτύπησε την πόλη των Αθηνών το καλοκαίρι του δεύτερου έτους του Πελοποννησιακού πολέμου, δηλαδή το 430 π.Χ. Τα ευρήματα μεταφέρονται στο εργαστήριο.
Η διαδικασία της ανακατασκευής
Το 2005 πραγματοποιούνται εργαστηριακές αναλύσεις τόσο στο Εργαστήριο Μοριακής Νευροβιολογίας του Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, όσο και στο Εργαστήριο Μικροχημείας του Ινστιτούτου Τεχνολογίας –Έρευνας της Κρήτης. Θα ακολουθήσει η μελέτη του πολφού τριών τυχαίων ατόμων. Τότε αποκαλύπτεται η αλήθεια μετά από 2400 χρόνια: ο λόγος που έστειλε στον θάνατο το ένα τρίτο του πληθυσμού της Αθήνας ήταν το μικρόβιο της τυφικής σαλμονέλας. Και αυτό χάρις στην μελέτη του DNA, που δίνει την ευκαιρία στους επιστήμονες να διαγνώσουν γενετικές ασθένειες και να ανιχνεύσουν λοιμώδεις νόσους.
Το 2007 ένα από τα κρανία της ανασκαφής, αυτό της Μύρτιδος, αποφασίζεται να αναπλαστεί. Όπως είπε και ο καθηγητής κ. Παπαγρηγοράκης στα εγκαίνια της έκθεσης που έγιναν στο Μουσείο Ακροπόλεως, «πρόκειται για ένα κορίτσι περίπου 11 ετών και το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι είχε ορθοδοντικό πρόβλημα: λόγω της συνύπαρξης παιδικών και μόνιμων δοντιών δημιουργούνταν συνωστισμός στην άνω γνάθο και ήταν εκτός τόξου». Ο λόγος που επιλέχθηκε συγκεκριμένα η Μύρτιδα ήταν «επειδή το κρανίο είναι ανέπαφο και έχει την κάτω γνάθο και όλα τα δόντια».
Πως ένοιωσε ο ίδιος; «Η συγκίνηση μου ήταν μεγάλη όταν αντίκρισα το πρόσωπο της Μύρτιδος! Δεν ήξερα άλλο για εκείνη παρά μόνο πως ήταν ένα κοριτσάκι που κατοικούσε στην Αθήνα την εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου». Το εύρημα ήταν σε τόσο καλή κατάσταση που ελάχιστες μπορεί να είναι οι αποκλίσεις από την πραγματικότητα. Ωστόσο είναι πολύ δύσκολο να αναπλασθούν τα αυτιά και η μύτη, για την οποία στηριχθήκαμε στο σχήμα της ρινικής κοιλότητας. Όσο δε για τα χρώματα που επιλέξαμε, βασιστήκαμε σε εκείνα της εποχής. Ενώ το γνωρίζαμε, δεν θελήσαμε να αποδώσουμε μια τραγικότητα που θα είχε το πρόσωπο της λίγο πριν πεθάνει, αλλά ένα ελαφρύ μειδίαμα που προσδίδει την αίσθηση της εσωτερικής γαλήνης και αταραξίας». Όσο αφορά την δυνατότητα λάθους ο καθηγητής Παπαγρηγοράκης απαντά: «Για να βρούμε τα αυθεντικά θα έπρεπε να γίνει ανάλυση του DNA της, διαδικασία ιδιαιτέρως κοστοβόρα». Για να προσθέσει ότι η ανασκευή της Μύρτιδος κόστισε πολύ χρήμα και ελάχιστο δόθηκε από το κράτος.
Η ανάπλαση του προσώπου της Μυρτίδος πραγματοποιήθηκε στην Σουηδία και η τελική μορφή του προσώπου δόθηκε από τον διάσημο γλύπτη και μόντελιστ αρχαίων αγαλμάτων Όσκαρ Νίλσον. Για τον καθορισμό του πάχους των μυών πάρθηκαν υπόψη το φύλο, η ηλικία, η φυλή και οι διατροφικές συνήθειες. Τέλος η κόμμωση και το ένδυμα εμπνεύσθηκαν από αγάλματα και αναπαραστάσεις ανθρώπων της εποχής.
Παραμένουμε ίδιοι επί 2500 χρόνια
Τελικά φτάνουμε στο σημείο να ξέρουμε ή να μαντέψουμε την ζωή της μικρής Μύρτιδος. Όπως λέει και η αρχαιολόγος Έφη Μπαζιοτοπούλου- Βαλαβάνη: «Φαίνεται πως το παιδί αυτό υπήρξε ένα απλό, ανώνυμο παιδί, που γεννήθηκε γύρω στα 440 π.Χ. πρόλαβε να αντικρύσει τον Παρθενώνα που μόλις είχε τελειώσει αλλά έζησε και την αρχή του πολέμου. Ήταν ένα κορίτσι που έτρεχε ανέμελο και ξυπόλητο μαζί με τα άλλα παιδιά στους χωμάτινους στενούς δρόμους της πόλης. Μπορεί και να ήταν και μικρή δούλη. Το εντεκάχρονο κορίτσι υπήρξε ένα από τα χιλιάδες ανώνυμα θύματα του φοβερού λοιμού, που έπληξε την Αθήνα στις αρχές του Πελοποννησιακού πολέμου. Το πτώμα της πετάχτηκε βιαστικά μέσα στον λάκκο που άνοιξε η πόλη για να θάψει κάποιους από τους νεκρούς, που κείτονταν στους δρόμους. Δεν του πρόσφεραν ιδιαίτερη προσοχή, δεν του πρόσφεραν κανονική ταφή, δεν το συνόδεψαν με τα παιχνίδια του ή άλλα ωραία κτερίσματα».
Σήμερα η Μύρτις γίνεται το πρώτο παιδί που ανακτά την φυσιογνωμία του. Όμως τι έχει να μας πει σε επίπεδο φυλετικό η Μύρτις; Όπως έχει πει και ο κ. Παπαγρηγοράκης «δεν έχουμε αλλάξει σχεδόν καθόλου εδώ και 2500 χρόνια στην περιοχή του σπλαχνικού κρανίου (σ.σ. πρόσωπο), έχει αλλάξει όμως ο προσανατολισμός μας της ανάπτυξης του εγκεφαλικού κρανίου (πάνω μέρος της κεφαλής). Όσο περνούν τα χρόνια δηλαδή, το κρανίο μας έρχεται πιο μπροστά, ενώ το πρόσωπο μας μικραίνει». Η ύπαρξη της Μύρτιδος είναι ένα χαστούκι σε όσους εθνομηδενιστές καθηγητές πανεπιστημίου ορίζουν ότι είμαστε σλαβομπασταρδέματα.
Η έκθεση στο Μουσείο Γουλανδρή
Έχοντας επισκεφθεί την έκθεση στο Μουσείο Γουλανδρή μπορούμε να πούμε ότι δόθηκε ιδιαίτερη σημασία, από τους επιμελητές της έκθεσης Χαράλαμπο Χάιτα και Αναστασία Κάλλου στο να γίνει ένα τέτοιο εξειδικευμένο θέμα κατανοητό από τον καθένα. Υπάρχουν τρεις ενότητες. Πρώτη είναι η ανασκαφή όπου γίνεται κατανοητό ότι η Μύρτις είναι ένα ανθρώπινο κατάλοιπο που βρέθηκε σε μία σωστική ανασκαφή. Δεύτερη ενότητα είναι η ερευνητική διαδικασία, δηλαδή η αξιοποίηση των συμπερασμάτων από την μελέτη κρανίων και ανάλυση του DNA, ώστε να ταυτοποιηθεί το μικρόβιο του 5ου αιώνα π.Χ. με σύγκριση με σύγχρονους ιούς.
Τέλος έχουμε την διαδικασία της αναπαράστασης και την τοποθέτηση της Μύρτιδος σε συγκεκριμένο χώρο, όπου το μπούστο, το φόρεμα και το κτένισμα τονίζονται μέσα από ένα θεατρικό φωτισμό και πρωτότυπη μουσική του Κωνσταντίνου Βήτα. Όλα αυτά συνοδεύονται από απλά κείμενα και επεξηγήσεις για να γίνουν κατανοητά από τους μαθητές των σχολείων, που αποτελούν σημαντικό μέρος των επισκεπτών της έκθεσης. Υπάρχει επίσης ένα διαδραστικό πάτωμα όπου καθώς προχωράει ο επισκέπτης αποκαλύπτονται στοιχεία της ανασκαφής και της αναδιαμόρφωσης.
Εδώ να πούμε ότι από 16 Ιουνίου η έκθεση της Μύρτιδος θα ταξιδέψει σε πόλεις της Ελλάδος και μητροπόλεις του εξωτερικού, ενώ από 1η Ιουνίου μέχρι και τον Δεκέμβριο θα υπάρχει μια φωτογραφική έκθεση για την Μυρτίδα στο αεροδρόμιο «Ελευθέριος Βενιζέλος». Μουσείο Γουλανδρή (Κέντρο Γαία), Όθωνος 100, Κηφισιά. Διάρκεια εκθέσεως μέχρι 15/6. Ώρες έκθεσης: Τρίτη – Σάββατο: 9 π.μ – 2.30 μ.μ. Κυριακή: 10 π.μ -2.30 μ.μ.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 29ης Μαΐου 2010 της εφημερίδας Ελεύθερος Κόσμος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου