«Η μάχη του Αλγερίου» παραμένει εκρηκτική

του Γιώργου Πισσαλίδη


«Η μάχη του Αλγερίου»: ένα εθνικιστικό αριστούργημα.


Συνεχίζεται αποκλειστικά στο «Ίλιον» (Τροίας και Πατησίων), η πετυχημένη προβολή της «Μάχης του Αλγερίου» (New Star) του Τζίλο Ποντεκόρβο. Πρόκειται για το βραβευμένο στο Φεστιβάλ Βενετίας του 1966, αντιαποικιοκρατικό αριστούργημα που καταγράφει τον αγώνα του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου της Αλγερίας (FLN) ενάντια στην Γαλλική κατοχή (1954-1962). Υπήρξε δε η ταινία που ενέπνευσε τον IRA και τους «Μαύρους Πάνθηρες», και που έκανε Γάλλους εθνικιστές, όπως ο Λεπέν, να την μισήσουν.

«Η μάχη του Αλγερίου» βασίζεται στο βιβλίο «Σουβενίρ από την μάχη του Αλγερίου» του στρατιωτικού ηγέτη του FLN Σααντί Γιασέφ. Ιδεολογικά είναι επηρεασμένη από το κλασσικό αντιαποικιοκρατικό βιβλίο «Της Γης οι κολασμένοι» (εκδόσεις «Κάλβος»), του θεωρητικού του FLN Φρανς Φανόν. Όσο για την μουσική, ο Έννιο Μορρικόνε, έγραψε ένα από τα καλύτερα σάουντρακ του συνδυάζοντας Μπαχ, μουσική των Βεδουίνων, εμβατήρια και κινηματογραφική τζαζ του ‘50.

Πριν αναλύσουμε την ταινία, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι το FLN δεν ήταν κομμουνιστικό. Αντίθετα, απέρριπτε τον διεθνιστικό μαρξισμό, την πάλη των τάξεων και την συνεργασία με τους κομμουνιστές. Συνδύαζε δε, εθνικισμό, φιλοαγροτικό σοσιαλισμό και πίστη στο Ισλάμ, με την έννοια ότι απλώς εμπεριέχει τις παραδοσιακές αξίες του Αλγερινού λαού. Ακόμα και ο Μπεν Μπέλα, ο πρώτος ηγέτης της Αλγερίας, δεν υπήρξε κομμουνιστής, όπως πολλοί λανθασμένα τον αποκαλούν, αλλά ένας ριζοσπάστης σοσιαλιστής και εθνικιστής. Ήταν δε, η εθνικιστική Αίγυπτος του Νάσερ, και όχι η Σοβιετική Ένωση, που στήριξε υλικά, ηθικά και στρατιωτικά τον αγώνα του FLN. Με άλλα λόγια, το FLN ανήκε στον τριτοκοσμικό ρουσσωισμό ή Τρίτη Ιδεολογία, μετά τον καπιταλισμό και τον κομμουνισμό.

«Η μάχη του Αλγερίου» είναι ουσιαστικά η ιστορία του Αλί Αλ Πουάντ, ενός μικροαπατεώνα, που όταν μπαίνει στην φυλακή, μεταλλάσσεται και στρατεύεται στο FLN υπό την καθοδήγηση του μειλίχιου και καρτερικού Σααντί Γιασέφ που παίζει τον εαυτό του στην ταινία. Από την αρχή, δύο πράγματα κάνουν εντύπωση. Το πρώτο είναι ο αγώνας του FLN ενάντια στους παρακμίες της κοινωνίας (πόρνες, μέθυσους κ.λπ.), που τους θεωρεί λόγω έλλειψης ηθικής δύναμης, πιθανούς συνεργάτες των Γάλλων. Το δεύτερο είναι η θερμή πίστη των μουσουλμάνων Αλγερινών εθνικιστών, κάτι που θυμίζει τα κατηχητικόπουλα της ΕΟΚΑ, με την οποία ο αγώνας τους έχει πολλά κοινά σημεία.

«Η μάχη του Αλγερίου» είναι μια διασταύρωση πολιτικού θρίλερ με δολοφονίες αστυνομικών, και ιταλικού νεορεαλισμού στην καλύτερη παράδοση του Ντε Σίκα («Κλέφτης Ποδηλάτων») και του Ροσσελίνι («Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη»). Μάλιστα όσο περνάει η ώρα πιστεύεις ότι είσαι στον κυκλώνα των γεγονότων, παρακολουθώντας ένα εκπληκτικό ντοκιμαντέρ, που εκρήγνυται στην οθόνη με την δύναμη βόμβας. Μετά δε, την άφιξη των Γάλλων αλεξιπτωτιστών που ο αρχηγός τους συνταγματάρχης Ματιέ έχει ειδικές εξουσίες, η ταινία θυμίζει τον αγώνα της ΕΟΚΑ ή του IRA στο «Ό Άνεμος χορεύει το κριθάρι». Έτσι βλέπουμε τον γαλλικό στρατό να στήνει πολίτες στους τοίχους και να ανατινάζει τα σπίτια όπου κρύβονταν οι Αλγερινοί εθνικιστές μαχητές.

Κεντρικό επεισόδιο της ταινίας είναι η επταήμερη γενική απεργία που οργάνωσε το FLN και που οι αλεξιπτωτιστές προσπάθησαν να καταπνίξουν. Στρατιωτικά οι Γάλλοι κέρδισαν αυτήν την απεργία, γιατί τους φανέρωσε τα μέλη του FLN. Όμως θα έχαναν πολιτικά τον πόλεμο, γιατί αποδείχθηκε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των Αλγερινών επιθυμούσε την ανεξαρτησία και στήριζε το FLN.

Υπάρχει όμως μια διαφορά ανάμεσα στην αγώνα της ΕΟΚΑ και αυτόν του FLN. Αυτή είναι η χρησιμοποίηση από τους δεύτερους, βομβών ενάντια σε αθώους πολίτες. Σε μια από τις καλύτερα στημένες σκηνές της ταινίας, τρεις γυναίκες θα παραστήσουν τις Γαλλίδες και θα ανατινάξουν τρία πολυσύχναστα μέρη στην Ευρωπαϊκή συνοικία. Και ενώ νωρίτερα, ο Ποντεκόρβο, βοηθούμενος από τον Μορρικόνε, έχει θρηνήσει τα παιδιά, θύματα μιας βόμβας στην μουσουλμανική συνοικία, φαίνεται ότι δεν κάνει το ίδιο για την γαλλική νεολαία. Όμως ένας προσεκτικός θεατής αντιλαμβάνεται ότι ο Μορρικόνε χρησιμοποιεί την ίδια θρηνωδία και στις δύο περιπτώσεις. Έτσι μπορούμε να φανταστούμε ότι ο σκηνοθέτης κατηγορεί εξίσου το FLN και την γαλλική αστυνομία για ακρότητες.

Σχετική είναι μια άλλη κλασσική σκηνή. Σε μια συνέντευξη τύπου που οργανώνει ο συνταγματάρχης Ματιέ, ένας δημοσιογράφος ρωτάει τον συλληφθέντα Αλγερινό εθνικιστή καθοδηγητή Λαμντί Μι Χίντι: «Δεν θεωρείτε ότι είναι δειλία να κρύβετε μπόμπες στις τσάντες των γυναικών σας και να σκοτώνετε αθώους πολίτες;» Τότε εκείνος απαντά: «Δεν νομίζετε ότι είναι δειλία να μας σκοτώνετε με ναπάλμ; Δώστε μας τα αεροπλάνα σας και μπορείτε να έχετε τις τσάντες και τις βόμβες μας».

Η Ιστορία βέβαια απέδειξε ότι η Γαλλία δεν είχε την πολιτική βούληση να κρατήσει την Αλγερία. Έτσι εγκατέλειψε ένα εκατομμύριο Γάλλους (τους πιέντ-νουάρ) στην τύχη τους, που όταν απεφάσισαν να έρθουν στην Γαλλία θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για τις ταραχές. Αν όχι τίποτα άλλο, «Η μάχη του Αλγερίου» δείχνει ότι κάποιοι πολέμησαν τότε για την Γαλλία (έστω και με λάθος τρόπους). Ένα σημαντικό μάθημα για την σημερινή εποχή, όπου έχουμε μία αντίστροφη εποίκιση της Γαλλίας από Αλγερινούς.

Εκείνο όμως που σόκαρε στην πρώτη προβολή της ταινίας, ήταν η απεικόνιση των βασανιστηρίων. Τα βασανιστήρια όντως υπήρξαν και ήταν η αιτία που ξεσήκωσε τον Γαλλικό λαό ενάντια στην παραμονή στην Αλγερία. Και αυτό γιατί μέχρι εκείνη την στιγμή, η Γαλλία είχε το λεγόμενο ηθικό πλεονέκτημα στον πόλεμο. Αυτός ήταν ο λόγος που «Η μάχη του Αλγερίου» απαγορεύθηκε επί 5 χρόνια στην Γαλλία.

Φυσικά και διαφωνούμε με την χρήση των βασανιστηρίων. Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά, όπου ο Ματιέ, δηλώνει: «Αν πιστεύετε ότι πρέπει να παραμείνουμε στην Αλγερία, θα πρέπει να υποστείτε τις συνέπειες». Προσθέτοντας: «Αν κάποιος μας αποκαλέσει «φασίστες», του υπενθυμίζουμε ότι πολλοί από εμάς πήραν μέρος στην Αντίσταση». Ο ίδιος ο Ποντεκόρβο, ουδέποτε το κάνει. Ο Γάλλος αξιωματικός παρουσιάζεται ως έντιμος, με μια αρχοντιά πάνω του, που τιμά τους αντιπάλους του, ενώ θεωρεί αξιοπρεπείς τους Αλγερινούς. Το θετικό πορτρέτο του Ματιέ λίγο πριν το τέλος, αποδεικνύει ότι ο Ποντεκόρβο διατηρεί τις ισορροπίες.

Δείτε λοιπόν οπωσδήποτε αυτήν την αριστουργηματική πατριωτική ταινία, και μην την αφήσετε στην αριστερή προπαγάνδα, την στιγμή που δεν της ανήκει.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο φύλλο της 19ης Δεκεμβρίου 2009 της εφημερίδας Ελεύθερος Κόσμος.